EM NEWSROOM

 

ARCHIEFGEHEIMEN 1975 : Het Nederlandse verhaal
 (deel 3)

De wordingsgeschiedenis van 25 november 1975

Een datum die iedereen kent, maar weinigen begrijpen

Hoe Suriname zélf de onafhankelijkheidsdatum koos — en de archieven het misverstand rechtzetten

De datum 25 november 1975 is in Suriname geen feit uit een geschiedenisboek, maar een levend element van de nationale identiteit. Kinderen leren hem op school, families herdenken hem jaarlijks en de vlag in Paramaribo vertelt tot op de dag van vandaag het verhaal van een land dat zichzelf opnieuw uitvond. Maar ironisch genoeg is één cruciaal aspect van die geschiedenis nog altijd in nevelen gehuld: wie koos de datum?

Was het Nederland dat — in de geest van bestuurlijke efficiëntie — een dag in de kalender prikte? Was het het resultaat van een diplomatiek compromis? Of, zoals in politieke discussies soms wordt beweerd, een haastig doorgedrukt tijdstip dat Suriname in de schoot geworpen kreeg?

EM Newsroom zocht het uit en dook diep in zowel Nederlandse als Surinaamse archieven: notulen van MICOS (de Ministeriële Commissie Suriname), interne memo’s van Buitenlandse Zaken, Binnenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking, notities aan het kabinet-Den Uyl, stukken van het Surinaamse Ministerie van Algemene Zaken, en materiaal uit partijarchieven zoals het programmapakket van Keerpunt ’72. Het beeld dat uit deze bronnen naar voren komt is verrassend helder — én corrigeert decennialange misverstanden.

De datum 25 november 1975 was geen Nederlandse keuze.
Het was een Surinaamse beslissing.

Nederland registreerde die datum, werkte hem uit en voerde hem uit — maar stelde hem niet voor en onderhandelde er niet over. Tegelijkertijd tonen de archieven hoe complex, gespannen en soms chaotisch de aanloop naar die dag was. Achter het plechtige moment schuilde een diplomatieke dans vol politieke berekening, wederzijds wantrouwen en tijdsdruk die beide regeringen tot het uiterste dreef.

Wat volgt is de reconstructie van dat proces: van verkiezingszege tot soevereiniteit. Een verhaal dat begint in Paramaribo, maar ook gevormd wordt door politieke verschuivingen in Den Haag, dekolonisatiegolven in de wereld en stille angsten achter gesloten deuren.

1. Suriname na de verkiezingen van 1973

1.1. Een politieke aardverschuiving

November 1973 vormde een kantelpunt in de Surinaamse politiek. De Nationale Partij Kombinatie (NPK), geleid door Henck Arron, won de verkiezingen en bracht een frisse bestuurslijn in het hart van de Surinaamse democratie.

De nieuwe coalitie wilde niet langer terughoudend opereren richting Den Haag, zoals voorgaande regeringen vaak hadden gedaan. Modernisering, institutionele hervorming en vooral het afronden van het al decennia sluimerende onafhankelijkheidsproces stonden bovenaan de agenda.

Voor het eerst in jaren klonk de onafhankelijkheidsvraag niet als een wens, maar als een beleidsdoel. De toon was duidelijk: Suriname wilde vooruit, en wel op eigen tempo.

1.2. De schokgolf van 15 februari 1974

Toen Arron op 15 februari 1974 — nog geen drie maanden na zijn aantreden — aankondigde dat Suriname vóór 1 januari 1976 onafhankelijk zou worden, kwam dat voor Den Haag als verrassing.

De keuze voor de formulering was geen toeval. Arron:

• noemde een eindjaar, maar geen exacte dag;
• zet druk, maar gaf geen ultimatum;
• bood richting, maar behield onderhandelingsruimte.

Nederland wist dat Suriname naar onafhankelijkheid streefde, maar niet dat er een harde tijdlijn lag. Vanaf die dag was de dynamiek onherroepelijk veranderd. De regie lag in Paramaribo, en Den Haag had het te volgen.

2. De Nederlandse politieke context: De schaduw van Keerpunt ’72

2.1. Politieke wind in de rug

De timing van Arrons aankondiging viel samen met een bijzonder progressieve periode in de Nederlandse politiek. Het kabinet-Den Uyl stond ideologisch in de startblokken om de dekolonisatie te voltooien.

In het linkse verkiezingsprogramma Keerpunt ’72 hadden PvdA, PPR en D66 al bepleit dat:

• koloniale verhoudingen niet langer houdbaar waren,
• overzeese gebiedsdelen zo snel mogelijk zelfstandig moesten worden,
• en dat Nederland geen rol wilde spelen als achterblijver binnen de wereldwijde dekolonisatiegolf.

De Surinaamse wens werd in Den Haag dan ook niet gezien als probleem, maar als bevestiging van een koers die Nederland intern al had uitgestippeld.

2.2. Het morele ijkpunt van Portugal

Internationale ontwikkelingen speelden eveneens mee. In progressieve kringen volgde men met afschuw de koloniale oorlogen van Portugal in Angola, Mozambique en Guinee-Bissau.

Het idee dat Nederland — dat die oorlogen fel veroordeelde — zelf nog een koloniaal restant in stand hield, werd politiek onhoudbaar. De spiegel werkte versterkend: wie anderen veroordeelt, moet zelf schoon schip maken.

De Surinaamse versnelling kwam dus níét ongelegen. Ze dwong Nederland tot handelen, maar in een richting die het moreel al omarmd had.

3. Het Nederlandse tijdpad: waarom intern 1 januari 1976 de voorkeur kreeg

3.1. Eindejaarslogica achter de schermen

Hoewel Nederland de onafhankelijkheid vol overtuiging steunde, doken in interne ambtelijke stukken telkens weer verwijzingen op naar 1 januari 1976 als ideale datum.

Waarom precies die dag?

• administratieve eenvoud rond begrotingen
• logische afronding van verdragen
• harmonisatie van juridische overgangsregimes
• duidelijkheid voor overheidsdiensten en internationale partners

Maar opvallend genoeg werd deze interne voorkeur nooit als voorstel naar Suriname gecommuniceerd. Niet formeel, niet informeel.

3.2. De diplomatie van voorzichtigheid

De officiële lijn van Den Haag bleef strikt dezelfde:

“De datum van onafhankelijkheid is een beslissing van Suriname.”

Dat was geen holle frase. Achter die houding schuilde een strategisch bewustzijn. Nederland wilde elke indruk vermijden dat het Suriname zou kunnen afremmen, sturen of paternalistisch beïnvloeden. De politieke risico’s daarvan waren groot:

• het zou progressieve partijen in eigen land onder druk zetten;
• het zou Paramaribo wantrouwig maken;
• en — zoals later blijkt — het zou het risico vergroten dat Suriname zelf eenzijdig de onafhankelijkheid uitriep.

4. MICOS: het stille zenuwcentrum van de Nederlandse voorbereiding

4.1. Wat MICOS deed — en niet deed

Binnen Den Haag liep de Nederlandse voorbereiding via MICOS, de interdepartementale Ministeriële Commissie Suriname. Daar werden wetten herschreven, verdragen geanalyseerd en technische overgangsmaatregelen uitgewerkt.

Maar één ding deed MICOS nadrukkelijk níét: de datum bepalen.

4.2. Archiefzin die alles zegt

In diverse notulen en memo’s duikt telkens dezelfde formulering op:

“Van Surinaamse zijde is meegedeeld dat men de datum van 25 november 1975 heeft vastgesteld.”

De betekenis daarvan is cruciaal:

• Nederland hoorde de datum,
• maar stelde hem níét voor,
• onderhandelde er níét over,
• en accepteerde hem zonder discussie.

Het archief is ondubbelzinnig. De datum kwam uit Paramaribo.

5. De stille angst in Den Haag: een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring

5.1. De nachtmerrie in de Nederlandse memo’s

In diplomatieke ambtsberichten duikt één zorg telkens terug:
Wat als Suriname zélf, onverwacht en zonder afspraken, de onafhankelijkheid uitriep?

Dat scenario was jaarrond onderwerp van zorg. Het zou:

• de nationaliteitsregeling in chaos storten,
• de miljarden aan ontwikkelingshulp juridisch onhoudbaar maken,
• internationale kritiek oproepen,
• en de Nederlandse greep op een ordentelijke overgang volledig vernietigen.

5.2. Waarom die angst de dynamiek versnelde

Die vrees leidde tot een opvallende beleidsconclusie:

Nederland moest vooral níét de indruk wekken dat het Suriname wilde vertragen.

Het gevolg: Den Haag volgde nauwgezet het Surinaamse tempo, zelfs wanneer dat aanzienlijk sneller was dan men intern wenselijk vond.

6. 1975: het jaar van versnelling en besluitvorming

6.1. Onderhandelingen in overdrive

Vanaf begin 1975 kwamen cruciale onderhandelingsdossiers op tafel:

• staatsrechtelijke structuur
• defensie en veiligheid
• nationaliteit
• internationale verdragen
• economische afspraken
• ontwikkelingshulp à 3,5 miljard gulden

De gesprekken verliepen intensief en soms chaotisch. Maar op één punt ontstond geleidelijk consensus:
het jaar 1975 zou het worden.

6.2. Waarom precies 25 november?

Uit zowel Surinaamse als Nederlandse archiefstukken komen vier centrale motieven naar voren:

1. Politieke timing
De regering wilde het proces afronden vóór politieke campagnes voor 1976 zouden beginnen.

2. Juridische haalbaarheid
De grondwet en aanverwante wetgeving zouden net op tijd klaar zijn.

3. Internationale protocollen
November was geschikt voor bezoekende delegaties en veiligheidsplanning.

4. Symboliek en eigen ritme
Suriname wilde geen datum die aanvoelde als een koloniale “eindejaarsadministratie”. November gaf ruimte voor een eigen moment.

In de Surinaamse ministerraad werd daarop unaniem voor 25 november gekozen.

7. De formele mededeling: Suriname kiest, Nederland registreert

De beslissing werd formeel aan de Nederlandse delegatie doorgegeven en belandde in de MICOS-notulen. Daar staat de zin die historisch van groot belang is:

“Van Surinaamse zijde is meegedeeld dat men de datum van 25 november 1975 als onafhankelijkheidsdatum heeft vastgesteld.”

Deze ene zin ontkracht decennia van verkeerde verklaringen.
Geen compromis.
Geen onderhandeling.
Geen Nederlandse sturing.

De datum was een Surinaams besluit.

8. De bestuurlijke sprint richting de eindstreep

Toen de datum eenmaal vastlag, schakelde Den Haag over in hoogste versnelling. In oktober en november werkten ambtenaren weekenden en avonden door om de juridische, financiële en diplomatieke afronding op tijd klaar te krijgen.

Premier Den Uyl herhaalde herhaaldelijk in interne overleggen dat de datum niet onderhandelbaar was — want hij was Surinaams.

De Nederlandse overheid moest leveren, niet leiden.

9. 25 november 1975 — De dag waarop Suriname zichzelf uitriep

Op de ochtend van 25 november werd Suriname officieel soeverein. De Nederlandse vlag werd gestreken, de Surinaamse vlag gehesen. Een plechtig moment dat de geschiedenis zou ingaan als een vreedzame en waardige dekolonisatie — in scherp contrast met veel andere in die tijd.

Maar onder de ceremonie schuilde een proces dat veel complexer, dynamischer en spannender was dan vaak wordt verteld.

Conclusie: Wat de archieven ons écht leren

Uit het onderzoek van EM Newsroom komen drie conclusies naar voren die de historische werkelijkheid helder definiëren:

1. Suriname koos zijn eigen datum

De onafhankelijkheidsdag van 25 november kwam niet uit Den Haag, maar uit Paramaribo. De Surinaamse regering stelde de datum vast en communiceerde die aan Nederland.

2. Nederland volgde — uit overtuiging én uit realisme

Het progressieve klimaat in Den Haag, de ideologische lijn van Keerpunt ’72 en de angst voor een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring zorgden voor een diplomatieke houding van terughoudend meebewegen.

3. De archieven leggen de misverstanden bloot

De terugkerende formulering “van Surinaamse zijde is meegedeeld” is geen bureaucratisch detail, maar een historisch ankerpunt.

Het corrigeert twee hardnekkige mythes:

•  Nederland legde de datum op.
•  De datum was onderdeel van onderhandelingen.

En bevestigt wat de feiten wél zijn:

• ✔ Suriname bepaalde.
• ✔ Nederland volgde.
• ✔ 25 november werd werkelijkheid op Surinaamse voorwaarden.

I n dat licht is 25 november 1975 niet alleen de dag waarop Suriname onafhankelijk werd, maar de dag waarop Suriname zijn onafhankelijkheid zélf vormgaf, opeiste en vastlegde — op een moment van zijn eigen keuze.